chodzi o wejściówke

Przy okazji dodaje swoje notatki z których uczyłam się na zaliczenie doktryn. Mam nadzieje, ze komuś się przydadzą

Działy filozofii:
 ontologia (metafizyka) – nauka o tym co jest, o bycie, o rzeczywistości; z tego powstała fizyka, nauka o przyrodzie: Tales – arche jest woda; Heraklit – arche jest ogień, wszystko jest zmienne; Demokryt – atom to niepodzielna cząstka; materializm, idealizm; jest punktem wyjściowym do określenia rzeczywistości którą badamy
 epistemologia – teoria poznawania, zdobywania wiedzy, źródła poznania (rozum, doświadczenie), wiedza wrodzona / nabyta
 antropologia – co to jest istota społeczeństwa, kim jest człowiek, czym jest sens życia, czym jest szczęście, dużo pytań na które nie znajdziemy odpowiedzi (pytania otwarte)
 aksjologia – nauka o wartościach, jakie są, wartości społeczne, od czego zależy istnienie wartości, od czego zależy ich hierarchia, konflikt wartości, etyka się z tego wywodzi, prawo, religia, moralność
 filozofia społeczna – koncentruje się na człowieku jako jednostce społecznej, w jej ramach istnieje historiozofia
 prakseologia – nauka skutecznego, praktycznego działania ku osiągnięciu celu społecznego (retoryka, erystyka – jak skutecznie argumentować, uwarunkowany na praktykę)

Funkcje doktryn:
 tłumaczenie zjawisk życia społecznego, politycznego – wyjaśnianie podstawowych pojęć, definicji, procesów, zależności ( suwerenność, państwo, rodzina, wojna)
 krytyka – negowanie poglądów, państwa, władzy
 wskazywanie perspektyw – wizje katastroficzne, rozwój, wskazanie następstw
 integracyjna – oddziaływanie społeczne, organizacje, partie

Doktryna – jest to określona dziedzina dotycząca określonej grupy ludzi którzy ją reprezentują (np. szkoła, grupa platońska) oraz czasu jej występowania (np. oświecenie)

Arystokracja:
 plutokracja – rządy najbogatszych
 oligarchia – rządy niewielkiej grupy osób (zazwyczaj najbogatszych)
 sofokracja – rządy elity intelektualnej
 timokracja – rządy wojskowych, zasłużonych na polu walki

Demokracja – rządy ludu (ogółu obywateli), rządy mniejszości (kobiety, dzieci, niewolnicy nie mieli praw obywatelskich i politycznych):
 wolność – w granicach prawa
 równość – od strony formalnej każdy głos znaczył tyle samo, losowanie urzędów
 praworządność

Ochlokracja – rządu tłumu, nieuszanowanie i nieprzestrzeganie prawa






Sokrates:
 bezinteresowne szukanie prawdy
 „wiem, ze nic nie wiem” – świadomość swojej niewiedzy
 „poznaj samego siebie, a poznasz cały świat”
 wiedza etyczna (rozróżnienie dobra i zła)
 intelektualizm etyczny – jeśli ludzie źle postępują to znaczy, że mają znikomą wiedzę na temat dobra, człowiek który wie co jest dobre nie może czynić źle, wg Sokratesa cnota jest tożsama z wiedzą i można się jej nauczyć
 lepszy jest przestępca świadomy, ponieważ nawet jeśli nie zostanie złapany to pojawią się sankcje wew. (wyrzuty sumienia)
 zło zawsze wraca do tego kto go czyni
 zło wynika z niewiedzy
 ludzka katastrofa to zaprzedanie duszy
 krytykował sofistów za pobieranie opłat twierdząc, że nauczanie jest obywatelskim obowiązkiem
 poszukiwanie prawdy poprzez zadawanie pytań obalających zazwyczaj ugruntowane sądy
 wyróżniał 4 podstawowe formy ustrojowe:
- monarchia
- tyrania
- arystokracja
- demokracja
 wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty

Sofiści:
 prawa przyrody i prawa ludzkie (naturalne – powszechne, niezmienne, ponadczasowe; pisane)
 wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych (sensualizm)
 ważna jest prawda, która jest praktyczna nawet jeśli wydaje się absurdem (praktycyzm)
 nie ma prawd powszechnych, są tylko umowy że jakaś prawda jest powszechna (konwencjonalizm)
 każdemu twierdzeniu można przeciwstawić inne twierdzenie z nim równosilne (izostenia)
 starali się rozwinąć umiejętności retoryczne (właściwy dobór argumentów)
 uważali, że nie ma prawd wiecznych, a cała wiedza jest zależna od okoliczności w jakich została zgromadzona
 prawa należy się uczyć oraz pracować nad osiągnięciem lepszych jego form
 nie ma zasad wspólnie obowiązujących całe społeczeństwo, bo wszystko zależy od sytuacji i umiejętności zachowania się człowieka wobec określonych okoliczności
 prawa natury obowiązują „same przez się”, a prawa pisane zostały powołane w sposób sztuczny
 relatywizm poznawczy – prawda jest zależna od punktu widzenia, każdy widzi wszystko inaczej więc każdy będzie postrzegał inną prawdę
 relatywizm:
- indywidualizm (Protagoras) – człowiek jest miarą wszechrzeczy, człowiek udziela oceny wartości rzeczy (dla jednego coś jest dobre, a dla drugiego złe itp.)
- okazjonalizm (sytuacjonalizm, Gorgiasz) – wszystko zależy od konkretnej sytuacji (np. kradzież w celu nakarmienia dzieci, a kradzież dla wzbogacenia się)
- konwencjonalizm – nie ma prawdy powszechnej, wszystko zależy od umowy czy jakaś prawda jest powszechna


Platon:
 uczeń Sokratesa, którego śmierć wywarła na Platonie niezatarte wrażenie i rozczarowanie odnośnie demokracji
 idealizm obiektywny – głosił, że świat realny nie jest jedyny (alegoria jaskini); po swoich obserwacjach otoczenia Platon wykrywa, że podobieństwa zjawisk w przyrodzie świadczą o ograniczonej liczbie form, które są „nad” i „za” tym co widzimy
 rozum, energia (uczucie) i pożądanie – 3 składniki które są utrzymywane w jedności dzięki harmonii
 mądrość, męstwo, roztropność, sprawiedliwość – cnoty, które idą za 3 składnikami utrzymanymi w jedności dzięki harmonii
 państwo idealne – powstaje poprzez koncentrację nad poznaniem wartości idealnych (dobro, prawda, sprawiedliwość, piękno)
 klasyfikacja ustrojów:
- idealna polis – hierarchiczna, powinna zmierzać do uzyskania harmonii, czyli sprawiedliwości jej funkcjonowania
- timokracja – rządy wojowników, najszlachetniejszych (Sparta) !!!
- oligarchia – w postawie wojowników przeważyła pasja bogacenia się
- demokracja – niekompetencja i przypadkowość osób sprawujących władzę prowadzi do obniżenia dyscypliny społecznej
- tyrania – zanik cnót, jednostka uzyskuje pełnomocnictwo kierowania państwem
 wady ustroju demokratycznego:
- gry majątkowe (przyczyna walki ludu przeciw bogactwu, biedni nienawidzą bogatych)
- ustrój zostaje ustanowiony drogą zamachu (podobnie jak oligarchia i tyrania)
- popadnięcie ludu w „szał wolności”
- degradacja osobowości człowieka (pomieszanie pojęć moralnych, odrzucenie tradycyjnych wartości)
- nie może zagwarantować jakiejkolwiek stabilności
 sprawiedliwość w osobowości człowieka opiera się na 4 cnotach kardynalnych:
- mądrość
- męstwo
- umiarkowanie
- same poczucie sprawiedliwości (najdoskonalszy wykładnik miar postępowania człowieka, zorganizowania zbiorowości, wartość ponadludzka)
 racjonalizm Platona – nakazuje dokonanie podziału społeczeństwa na wyraźne w zakresie swych zadań, grupy:
- filozofowie (rozum)
- wojownicy (odwaga)
- lub (zaspokojenie potrzeb naturalnych)
 podział społeczeństwa na rządzących (strażnicy) i rządzonych
 równouprawnienie kobiet dopuszczając je do najwyższych stanowisk
 dobro jednostkowe powinno być podporządkowane dobru powszechnemu, a szczęście obywatela powinno wynikać i zasadniczo opierać się na pomyślnym rozwoju polis
 kompromis jako zasada organizacji polis – przeważać powinna własność średnia (nie osiąga bogactwa, jest jednak na tyle samodzielna, ze nie popada w nędzę), sankcje za nie wywiązywanie się z obowiązków religijnych
 triada platońska – dobro, piękno, prawda




 idee:
- niematerialność
- wykraczają poza ziemską rzeczywistość
- obiektywna
- doskonała
- niezmienność (trwałość, stałość)
- a priori (poznanie, które wyprzedza nasze doświadczenie – np. oceniam książkę której nie przeczytałem)
 natywizm poznawczy – nasza wiedza ma charakter wrodzony
 przypominanie – wydobywanie z siebie wiedzy
 zdrowy człowiek to zdrowa dusza, zachowujący spokój i równowagę
 rozum powinien władać nad emocjami i je kontrolować
 prawa to byty, decyzje filozofów

Arystoteles:
 jeden z najbliższych uczniów i współpracowników Platona
 wychowawca Aleksandra Macedońskiego
 świat idei wydawał mu się fikcją, cenił powiązanie teorii z doświadczalnie poznawaną rzeczywistością
 poznanie świata powinno wynikać z obserwacji, praktyki i wyciągania z ustalonych faktów uogólnień:
- wnioskowanie o szczególnych przypadkach ze znanej ogólnej reguły (dedukcja)
- wnioskowanie o ogólnej regule ze znanych poszczególnych przypadków (indukcja)
 „złoty środek” – wybieranie między skrajnościami poprzez formowanie umiarkowanego stanowiska; wg Arystotelesa nie w każdym postępowaniu można go odnaleźć, do takich czynów zalicza: cudzołóstwo, kradzież, morderstwo – są to czyny niegodziwe
 obrona systemu niewolniczego – przyjmuje teorię ludzi z natury skazanych na niewolnictwo i poddanych rozkazom
 podział ludzi wolnych:
- znakomici – uzyskujący największe przywileje, bogactwa i zaszczyty
- stan średni – tradycyjne cnoty obywatelskie, poczucie obowiązku, zdrowie moralne
- lud – patrzący zazwyczaj z pożądaniem na dobra i zamożność warstwy najwyższej
 człowiek z natury jest istotą państwową dążącą do życia w społeczeństwie
 podstawową organizacją społeczną jest rodzina (wolni i niewolni)
 rodzaje związków między ludźmi:
- pan i niewolnik
- mąż i żona
- ojciec i dzieci
- gospodarstwo (pracują osoby wchodzące w skład rodziny)
 wspólnota jest rezultatem naturalnego zachowania się jednostki (w państwie – uzyskanie statusu obywatela)
 państwo jako rezultat i organizacyjne uogólnienie cech tkwiących w naturze człowieka
 celem państwa jest zorganizowanie ludziom dobrego życia (poczucie bezpieczeństwa, dostatek materialny, warunki rozwoju duchowego)
 państwo jako instytucja jest dobrem wspólnym działającym na rzecz jednostki; warunkiem jest poszanowanie idei sprawiedliwości




 teoria podziału władz:
- obradujący (rozstrzygający o sprawach wojny i pokoju, zawieranie i rozwiązywanie przymierzy, stosowanie kary śmierci, wygnaniu, konfiskacie majątku, wyborze urzędników i kontroli nad nimi)
- rządzący (zgromadzenie)
- sądzący (sądy)
 do ustrojów dobrych zalicza:
- monarchia
- arystokracja (rządy wybitnych obywateli; wyróżniających się majątkiem, urodzeniem, wykształceniem, wykształceniem i gotowością służenia polis; arystokracja ducha a nie majątku)
- demokracja
 do ustrojów złych zalicza:
- tyrania (stwarza możliwość pogwałcenia prawa i rządów dalekich od umiarkowania i rozsądku; naruszenie jednostki i wspólnoty)
- oligarchia (nietrwałość rządów, brak rozsądku i umiaru, wyzysk ludu, walki między oligarchami, dążenie do podziału władzy i wpływów)
- demokracja
 demokracja – rządy ubogich
 politei – mieszanka demokracji i oligarchii; dominacja stanu średniego
 nie należy szukać jednego dobrego ustroju, on zależy od danej sytuacji, każdy jest dobry w konkretnych warunkach
 sprawiedliwość – rozsądna organizacja ustroju zmierzać powinna do jej zagwarantowania w stosunkach między ludźmi oraz między władzą a poddanymi:
- sprawiedliwość ogólna – formalna, zagwarantowana i przewidziana w normach prawnych
- sprawiedliwość szczegółowa – materialna, odpowiada poczuciu obywatela w zakresie słuszności podziału praw i obowiązków przypadających każdemu:
* sprawiedliwość wyrównująca – przyznająca każdemu pewne prawa i obowiązki w sposób równy i niezależny od walorów i zasług jednostki
* sprawiedliwość wymierzająca (proporcjonalna) – podstawa to wartości indywidualne jednostki w jej wkładzie na rzecz działania pożytecznego, odpowiadającego interesom polis, innym grupom ludzkim czy poszczególnym obywatelom
 sprawiedliwość polityczna – rządy prawa; wszyscy w jednakowym stopniu powinni być podporządkowani prawu, a człowiek jest jedynie strażnikiem poszanowania prawa
 współzależność prawa stanowionego z prawem natury – gdy prawo stanowione zawodzi to powinien wkroczyć zdrowy rozsądek oparty na poczuciu słuszności prawości
 hylemorfizm – pogląd, który uznaje, że byt to substancja; wg Arystotelesa substancja składa się z materii i formy (np. rzeźba: materia – to z czego jest zrobiona, forma – kształt wyobrażenia)
 państwo wg Arystotelesa – trzeba badać różne rozwiązania (metoda indukcji); władza sama nie powinna siebie oceniać
 człowiek jako istota społeczna – sam sobie nie wystarcza, wiec musi funkcjonować z innymi ludźmi

Św. Augustyn:
 celem człowieka jest szczęście, do którego potrzebne jest poznanie Boga i własnej duszy
 poznanie jest możliwe, zmysły nie zawsze mylą, a myśl może ustalać pewne prawdy
 błędy powstają gdy mówimy o rzeczach, a nie powstają kiedy mówimy o zjawiskach „wszystko jest wątpliwe, oprócz tego, ze jestem i myśle”
 należy poznawać samego siebie, bo to stanowi punkt wyjściowy do poznania rzeczy
 teoria iluminacji (iluminizm) – poznawanie Boga jest dziełem iluminacji i kontemplacji; świat idealny jest ściśle złączony z Bogiem, który istnieje wiecznie; ta łaska oświecenia przypada tylko dobrym i odbywa się poprzez oczyszczenie serca
 teocentryzm – Bóg ośrodkiem całej myśli filozoficznej; całkowita przewaga Boga nad wszelkim stworzeniem, światem; zespolenie z Bogiem daje szczęście
 dusza jest samoistna i niematerialna; jej funkcja to myśl, wola i pamięć; jest doskonalsza od ciała bo jest bliższa Boga
 zło zależy od człowieka, a dobro od Boga; Bóg wolał stworzyć większe dobro ze złem niż mniejsze dobro bez zła

Św. Tomasz z Akwinu:
 wizja hierarchii i harmonii świata pozostającego w jedności ze sferami duchowymi i Bogiem
 piramida wszechświata:
- podstawa: woda, ziemia, powietrze i ogień
- ponad: świat roślin i zwierząt
- człowiek (istota najdoskonalsza; ogniwo pośrednie między światem materialnym [poprzez ciało] a niebieskim [poprzez duszę])
 dusza z ciałem powinny pozostawać w jedności dla dobra prawidłowego rozwoju
 byt składa się z:
- istoty (essentia) – idealna zasada określająca jedność zjawisk
- istnienia (existentia) – materialny i dostrzegalny przez nas czynnik bytu
 odróżnienie wiedzy (filozofii) od wiary (teologii) – twierdził, ze poznanie rozumowe i akt wiary stanowią dwie zupełnie różne płaszczyzny poznania
 społeczność – zjednoczenie ludzi dla wspólnego, rozumnego i celowego działania; celem wew. jest dobro każdego z jej członków, a celem zew. dobro całej ludzkości
 życie społeczne jest utworzone przez aktywną postawę jednostek
 idea ładu społecznego wymaga istnienia władzy jako przede wszystkim gwaranta porządku społecznego
 podział społeczeństwa:
- optymaci – świeccy i duchowni feudałowie nie pracujący w swych majątkach, lecz czerpiących największe korzyści
- ludzie honoru – posiadaczy znacznie mniejszych fortun, pracujących już bezpośrednio w swych warsztatach produkcyjnych
- biedni ludzie – nie posiadający majątku, a świadczący jedynie swą pracę na rzecz dwóch poprzednich grup
 idea pracy:
- praca jest naturalną potrzebą człowieka (jest drogą prowadzącą do godnego i szczęśliwego życia)
- obowiązek pracy (praca jest wartością boską)
- powinna w ostatecznej perspektywie kierować człowieka ku Bogu
- społeczny podział prowadzący do osiągnięcia harmonii wysiłku poszczególnych jednostek w ramach pracy całej zbiorowości (społeczności)
- organizatorem pracy jest państwo posiadające obowiązek rozumnego i rzeczowego jej zorganizowania
- państwo powinno gwarantować powszechność i obowiązek pracy na zasadzie spokoju i sprawiedliwości wynagrodzenia
- miała uwolnić społeczeństwo od próżniaków i nierobów jako ludzi zdemoralizowanych i w najwyższym stopniu upadłych
- sprawiedliwa zapłata możliwa jest na zasadzie zawarcia umowy o świadczeniu pracy (mogli ją zawierać ludzie wolni i równi wobec siebie pod względem prawnym)
- sprawiedliwa zapłata powinna zagwarantować pracownikowi możliwość utrzymania wraz z rodziną oraz poczynienia bez dodatkowego wysiłku pewnych oszczędności
 teoria państwa:
– sama zasada i idea władzy pochodzi od Boga
- władza – zrozumienie podporządkowania się jednych ludzi drugim; rządzący posiadali rozum i poczucie sprawiedliwości
- ustrój ustanawiają ludzie i ich sprawą jest odwołanie się do instytucji gwarantujących ład, sprawiedliwość i mądrość
- organizacja państwa: idea porządku, pokoju i sprawiedliwości – poszanowanie tych zasad w życiu społecznym i państwowym
- monarchia – porządek, ład, sprawiedliwość państwowa, mądre kierowanie losami społeczeństwa
- przewaga moralna papieża jako najwyższego autorytetu w sprawach kościelnych i ocen polityki państwowej
 teoria prawa – hierarchiczne uporządkowanie:
- najwyżej: prawo boskie (niezmienny i najdoskonalszy zapis sprawiedliwości; w każdej epoce człowiek nadaje mu określoną interpretację)
- prawo naturalne (bezpośrednio powinny wskazywać sposób rozwiązań podejmowanych na płaszczyźnie prawa państwowego i kanonicznego)
- prawo ustanowione przez ludzi (państwowe)
- prawo kanoniczne
 podział prawa:
- prawo narodów lub ludów (ius gentium) – część wspólna praw poszczególnych narodów, wspólne rozumienia i instytucje np. prawo własności
- prawo państwowe (ius civile) – źródłem może być prawo pisane lub prawo zwyczajowe; ustanowienie konkretnych norm przy zobowiązaniu podwładnych do ich poszanowania; wydane dla całej społeczności
 rodzaje sprawiedliwości:
- zmienna (określająca stosunek między poszczególnymi jednostkami w społeczeństwie)
- rozdzielcza (zawierająca zespół praw i obowiązków między społecznością a jednostką)
- prawna (opierająca się na stosunku jednostki do zbiorowości; suma obowiązków obywatela względem państwa)
 prawo pisane pozostawało jako odzwierciedlenie praw naturalnych; zadaniem ustawodawcy była interpretacja praw natury; prawo natury określa granice prawa pozytywnego

 teokratyzm – łączenie władzy religijnej ze świecką